Bursztyn bałtycki – co wiedzieć trzeba o sukcynicie

Rozpoczynając cykl artykułów o bursztynie, chciałabym na samym początku przedstawić pokrótce wszystkie najistotniejsze informacje o bursztynie bałtyckim, aby potem w kolejnych odcinkach szczegółowo opisywać poszczególne zagadnienia.

[fot. Wioletta Zubka]

Bursztyn bałtycki znajduje się w kręgu zainteresowań wielu znamienitych specjalistów, naukowców, prawdziwych autorytetów w tej dziedzinie. Jednym z nich jest Gabriela Gierłowska, związana z bursztynem od ponad 30 lat, prowadząca zarówno własną pracownię bursztynu, jak i będąca autorem licznych publikacji o bursztynie, rzeczoznawcą Międzynarodowego Stowarzyszenia Bursztynników, rzeczoznawcą Izby Handlowej, Izby Skarbowej i biegłym sądowym w zakresie bursztynnictwa.

Gabriela Gierłowska jest autorem artykułu, który jest kwintesencją wiedzy o bursztynie bałtyckim, opublikowanego na łamach bursztynowego portalu amber.com.pl. W tekście tym zawarte jest wszystko to, co wiedzieć o bursztynie trzeba, ujęte w formie czytelnych punktów. Nie dokonywałam ingerencji w oryginalny tekst i cytuję go tu w całości, gdyż nie jest możliwe ujęcie tego lepiej niż zrobiła to sama Autorka Pani Gabriela Gierłowska.

————————————————————————-

Gabriela Gierłowska „Właściwości bursztynu bałtyckiego”

Bursztyn bałtycki (sukcynit) to kopalna żywica, która powstała w warunkach naturalnych przed 45 milionami lat. Mimo wielu procesów, jakim żywica podlegała zmieniając się w bursztyn, nadal pozostaje w stadium fosylizacji, tzn. procesów utleniania oraz polimeryzacji. Jako że proces ten trwa nadal, bursztyn stale się zmienia, można zatem przyjąć, że jest to „żyjący” kamień, a przy tym przyjazny człowiekowi. Nasi przodkowie interesowali się nim i wykorzystywali do swoich potrzeb już w XIII tysiącleciu p.n.e. Z tego okresu pochodzą, uznawane obecnie za najstarsze, proste rysunki drapieżników i dzikich koni wykonane z bursztynu, odnalezione w Meindorf na terenie Niemiec oraz w Polsce w Siedlnicy.

Tak więc ten niezwykły kamień już od kilkunastu tysiącleci pozostaje stale w kręgu zainteresowań człowieka, który wykorzystywało go w rzemiośle i sztuce, wierząc także w jego właściwości magiczne i lecznicze. Obecnie bursztyn zdobi większość wytwarzanej w Polsce biżuterii srebrnej, eksportowanej na rynki całego świata.

• Bursztyn jest lekki, jego gęstość jest porównywalna z gęstością wody morskiej i wynosi od 0,96 do 1,096 g/cm3. Stanowi to istotną zaletę użytkową, bowiem mogą być wykonywane i noszone okazałe ozdoby z bursztynu: naszyjniki, wisiory, kolczyki.

• Bursztyn jako jedyny wśród żywic kopalnych zawiera 3-8% kwasu bursztynowego – substancji leczniczej o wielorakim działaniu; najwięcej jest jej w korze, czyli w jego powierzchniowej warstwie.

• Bursztyn pływa w słonej wodzie, w słodkiej zaś w większości przypadków tonie. Pojawiając się w odległych wiekach na wzburzonych po sztormach falach chłodnych mórz Bałtyckiego i Północnego, zaciekawiał i sugerował tkwiącą w nim wyjątkową nadprzyrodzoną siłę. Bywa tak i dziś: w okresach chłodnych (marzec, listopad), kiedy temperatura wody wynosi około 4°C a jej gęstość jest największa, bursztyn pod wpływem falowania morza unosi się z dna a fale wyrzucają go na plażę.

• Występuje w złożach: w okolicach Zatoki Gdańskiej, na Sambii i u nasady Helu (są to najbogatsze złoża bursztynu), jak również na Lubelszczyźnie w okolicach Lubartowa, na Polesiu Wołyńskim (zwany bursztynem ukraińskim) i Bitterfeldu (zwany bursztynem saksońskim). Zalega w złożach o głębokości od kilku do 150 metrów.

• Bursztyn surowy występuje w różnorodnych nieprzypadkowych formach (np. krople, sople, tzw. potoki) i bryłkach różnej wielkości, które są świadectwem jego powstawania i przemieszczania.

• Bursztyn charakteryzuje się wielką różnorodnością odmian barwnych: od najbardziej cenionej w dawnych wiekach barwy białej, poprzez wszelkie odcienie żółci i brązów do specyficznej czerwieni. Spotyka się również bursztyn o barwie niebieskawej, zielonkawej a nawet czarnej. Rozróżnia się pierwotne i wtórne barwy bursztynu.

• Bursztyn często zawiera inkluzje organiczne: owady, pajęczaki, wije, drobne płazy, szczątki roślin, ziarna piasku oraz pęcherzyki gazów. Są one źródłem wiedzy o czasie, w którym bursztyn powstawał, zwierzętach żyjących w bliskości żywicującego drzewa lub aktywnych w okresach wycieku żywicy. Wyjątkową inkluzję stanowi w bryle naturalnego bursztynu bałtyckiego okaz jaszczurki zwany „Jaszczurką Gierłowskiej”, znajdujący się w zbiorach Muzeum Bursztynu w Gdańsku.

• Wartość bursztynu zależy generalnie od wielkości bryłek, ale decydujące znaczenie ma zasada – znana już w odległych wiekach bursztynnikom, którzy wiedli spory o zakup surowca – mówiąca, że „bryły równe sobie ciężarem nie mają jednakowej ceny, która zależy od czystości, przezroczystości, rzadkości, szlachetności kolorów” (J. Gierłowska).

• Bryłki bursztynu są cieplejsze od innych kamieni, a potarte przyciągają drobinki suchej trawy i drobne skrawki papieru, bowiem bursztyn ma zdolność do uzyskiwania w skutek takiego zabiegu ładunku elektrycznego. Ładuje się ujemnie – korzystnie dla człowieka.

• Przewodnictwo cieple i elektryczne bursztynu jest niskie i izotropowe, tj. jednakowe we wszystkich kierunkach.

• Podpalone bryłki bursztynu palą się, płonąc żółtym, jasnym płomieniem, roztaczając przy tym żywiczną, przyjemną woń. Pliniusz pisał: „Wiórki bursztynowe zanurzone w oliwie palą się jaśniej niż włókno lnu, a także dłużej”.

• Bursztyn jest bardzo niejednorodny pod względem składu chemicznego. Tworzą go:

C (węgiel) – od 61 do 81%

H (wodór) – od 8,5 do 11%

O (tlen) – około 15%

S (siarka) – około 0,5% jako składnik wtórny może występować w ilości do kilku procent.

Bursztyn zawiera także inne pierwiastki śladowe i minerały.

• Bursztyn nie daje się całkowicie sprowadzić do roztworu. Rozpuszcza się częściowo w niektórych związkach organicznych w: metanolu w 20-15%, eterze w 18-23%, chloroformie w 20,6%, benzynie w 21%, terpentynie w 25%.

• Twardość bursztynu w skali Mohsa wynosi od 2 do 3, a jego mikrotwardość kształtuje się w zakresie od 19,9 kg/mm² do 29 kg/mm². Uzależniona jest ona od odmian; i tak: kościany to 19,9%, przezroczysty – 26,2 kg/mm², zwietrzały – 27 kg/mm². Wahania stopnia mikrotwardości w jednej bryłce bywają rzędu nawet ± 5 kg/mm².

• Wewnętrzna struktura bursztynu jest różnorodna, głównie porowata lub pienista, ale bywa i lita. Porowata i pienista składa się z pęcherzyków gazu, których liczba i rozmieszczenie w bryłce ma wpływ na stopień przezroczystości i zabarwienie bursztynu, ale nie tylko, co wykazały najnowsze badania jego struktury. Ciekawostką jest odkrycie w bryłkach przezroczystego bursztynu budowy o bardzo cieniutkich warstwach. Jak również fazy krystalicznej w bursztynie – odkryte kształty mają zróżnicowany pokrój: tabliczkowy, pręcikowy lub powyginanych kryształów włóknistych i „występują wewnątrz pęcherzyków gazu podobnie jak szczotki kwarcu w owalnych geodach” (B. Kosmowska-Ceranowicz).

• Bursztyn cechuje charakterystyczny muszlowy przełam.

• Zarysowanie powierzchni bursztynu powoduje powstanie jasnej rysy i drobnych okruszków.

• Bursztyn podlega procesom wietrzenia, które przebiegają zarówno w osadzie, jak i poza osadem po wydobyciu bursztynu. W przeszłości w celu zabezpieczenie surowca bursztynowego przed wietrzeniem przechowywano go w solankach. Obecnie stosuje się zabezpieczające preparaty z wosków syntetycznych, nasycanie żywicą damarową lub kalafonią bursztynową w roztworach z terpentyną balsamiczną.

• Bursztyn zmienia się także głównie pod działaniem światła. Początkowo powierzchnia materiału ciemnieje, traci on na swojej świetlistości i przejrzystości. W miarę wydłużania czasu ekspozycji powierzchnia staje się chropowata. Kolejny etap to pojawienie się drobnych spękań oraz łusek odłupujących się przy lekkich poruszeniach i utrata tej warstwy.

• Z bursztynu poddanego suchej destylacji, bez dostępu powietrza w ogrzewanych retorach, otrzymujemy: kwas bursztynowy, olej i kalafonię, które mają zastosowanie w lecznictwie oraz jako wysokiej klasy impregnaty, składniki lakierów i werniksów.

• Bursztyn łatwo poddaje się obróbce: możliwe jest jego szlifowanie, cięcie, rzeźbienie, wykonywanie grawerunków, intaglio oraz kamei.

• Bursztyn gotowany w oleju roślinnym (migdałowym lub rzepakowym) mięknie i można go wtedy giąć.

• Gwałtownie podgrzany bursztyn pęka. Temperatura mięknięcia bursztynu to 150°C, a topienia – około 300°C.

• Bursztyn barwi się przy pomocy substancji naturalnych, takich jak wyciąg z rośliny Anchusa tinctoria, morska purpura i kozi tłuszcz – co odnotował już Pliniusz Starszy – oraz z wykorzystaniem barwników syntetycznych.

• Współcześnie wykorzystywany w jubilerstwie bursztyn bardzo często jest poprawiany. Poprawianie to proces przeprowadzany w autoklawach wypełnionych gazem obojętnym pod wysokim ciśnieniem: klarowania i utwardzania oraz zmiany koloru. W procesie tym istnieje możliwość uzyskania: całkowitej przejrzystości bryłek, całkowitego zespolenia warstwowych kawałków bursztynu, produkcji falsyfikatów inkluzji w bursztynie (między dwiema częściami bryłki umieszcza się owady, piórka, muszelki oraz kawałki roślin; po procesie bryłka nie ma śladu świadczącemu o jej sklejaniu), powierzchniowego barwienia i ujednolicania pod względem koloru.

• Możliwe jest także prasowanie bursztynu, które polega na zespoleniu drobnego bursztynu, a nawet proszku bursztynowego, w większe kawałki pod ciśnieniem. Powstaje materiał bursztynowy o strukturze zależnej od stosowanej technologii. W XIX wieku opatentowano metody prasowania bursztynu i nazwano je od nazwisk twórców: metodą Stillera oraz metodą Trebitscha. Dzisiaj postęp techniczny i technologiczny pozwala na uzyskanie wyrobów z bursztynu prasowanego, które bardzo trudno odróżnić od wyrobów wykonanych z naturalnych bryłek bursztynu.

• Według opracowań gemmologiczno-jubilerskich bursztyn cechuje połysk tłusty, woskowy. Bursztyn po procesach poprawiania na połysk szklisty.

• Współczynnik załamania światła w bursztynie to 1,539 – 1,542. Dla porównania: dla szkła, z którego wykonywano pierwsze imitacje bursztynu, współczynnik ten wynosi 1,420 – 1,960.

• Badania i identyfikacja bursztynu są trudne, bowiem nie daje się on całkowicie rozpuścić w żadnym ze znanych obecnie rozpuszczalników. Skuteczna i pewna jest spektroskopia absorpcyjna w podczerwieni IR, gdzie wyznacznikiem diagnostycznym jest charakterystyczny odcinek krzywej zwany ramieniem bałtyckim, który tworzy się w przedziale pasm 1200-1260cm^-1.

• Bursztyn naturalny – niepoddany żadnym zabiegom, jedynie oszlifowany z kory i wypolerowany – żyje, bo wciąż trwa proces jego wewnętrznych przemian i w korzystny sposób służy człowiekowi.

Osobiście jestem przekonana, że jest to kamień, który przynosi szczęście. Wspomaga i wzmacnia pozytywną energię. Stabilizuje i odbudowuje zakłócone pracą wszechobecną komputerów i komórek naturalne pole elektrostatyczne.

Bursztyn jest niezwykły i tajemniczy. Ale jest również fascynujący i piękny w tym, że pozwala nam się nim cieszyć i odkrywać swoje tajemnice.

(Artykuł cyt. za http://www.amber.com.pl/zasoby/bursztyn/item/727-wlasciwosci-bursztynu-baltyckiego)

——————————

Wioletta Zubka

Sklep Bukowiec

http://www.SklepBukowiec.pl